Засгийн газраас Шүүх байгуулах тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг дагалдуулан авлигын хэргийг хянан хэлэлцдэг шүүх байгуулах тухай хуулийн төслийг өргөн барьж, УИХ яаралтай горимоор хэлэлцэхээр болсон.

Ингэхдээ авлигын дагнасан шүүхийн ажиллаж эхлэх хугацааг 2025 оны нэгдүгээр сарын 1-ээс хэмээн тусгасан байна. Харин Шүүх байгуулах тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга батлагдсанаас хойш буюу 2024 оны нэгдүгээр сарын 1-ээс хойш нэг жилийн хугацаанд авлигын хэргийг давж заалдах шатны шүүх анхан шатны журмаар хянан хэлэлцэж, Улсын дээд шүүх давж заалдах журмаар хянан шийдвэрлэнэ гэж тусгажээ. Өөрөөр хэлбэл, авлигын хэргийг одоо эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхүүд хэлэлцдэг бол үүнийг болиулж шууд давж заалдах шатны шүүх дээр хэлэлцэнэ гэсэн үг юм. Тэгвэл энэ талаар хүмүүс ямар байр суурьтай байгааг хүргэж байна.

Х.Тэмүүжин: Авлигын шүүх нь Ерөнхийлөгчийн хонгилыг үүсгэнэ

ХЗДХ-ийн сайд асан Х.Тэмүүжин: Энэ Засгийн газрын санаачилгын хамгийн аюултай нь бидний олон жил ярьж байгаа хонгил гэдэг зүйлийг маш богинохон, хурдан хугацаанд байгуулж, шинэ, супер хонгилын системийг л санаачилж байна. Авлигатай тэмцэх даганасан шүүх байгуултал Дээд шүүх давж заалдах шатны журмаар асуудлыг шийднэ гэдэг нь сонгуулиас өмнөх онилсон, чиглэсэн тодорхой хэргүүдийг нэн даруй шийд гэдэг шүүхийн тогтолцоог албан ёсоор хийх дүр зураг харагдаж байна. Шууд хэлбэл, улс төрийн захиалгаар хүссэн пиарынх нь үр дүнг гаргаж өгдөг шүүхийн тогтолцоотой болох тийм улс төрийн шийдлийг Засгийн газар гаргаж байна.

Авлигатай тэмцэх газрын мөрдөн шалгаж байгаа хэргүүдийг Дээд шүүх анхан шатны журмаар шийддэг болбол яасан юм бэ гэдэг санааг хөшигний ард байнга гаргадаг байсан. Харин "Ингэж болохгүй ээ, болгоомжтой хандах ёстой" гэдэг байр суурийг үе үеийн Хууль зүй, дотоод хэргийн яамнаас байнга гаргадаг байсан. Харамсалтай нь, энэ удаа Хууль зүй, дотоод хэргийн яам энэ санаачилгыг гаргалаа. Өөрөөр хэлбэл, Үндсэн хууль дээр байгаа алдаатай заалтыг амилуулах саналыг энэ Хууль зүйн яам гаргаснаараа өмнө нь бүх Ерөнхийлөгчийг хонгил угсардаг гэж шүүмжилдэг байсан бол одоо байгаа Ерөнхийлөгчид маш хурдтай супер хонгил угсрах боломжийг бий болгож өглөө.

С.Одонтуяа: Авлигын шүүх эрх баригчдын өрсөлдөгчөө намнах хэрэгсэл болно

УИХ-ын дэд дарга С.Одонтуяа: Засгийн газраас өргөн барьсан авлигын шүүх байгуулах хууль бол шүүх эрх мэдлийн үндсэн үүргийг үндсээр нь доголдуулах болно. Улс төрийн захиалгаар өрсөлдөгчөө намнах хэрэгсэл болохгүй гэсэн баталгаа байхгүй. Миний бие улс төрийн хилс хэрэгт хэлмэгдсэн хүмүүсийг цагаатгах, удирдан зохион байгуулах комиссын даргаар ажиллаж байна. 30, 40-өөд онд Онцгой бүрэн эрхт комисс гэж гурван хүн гаргаад л жирийн шүүхээ больж, өмгөөлөгчгүйгээр тэр гурван хүн л өдөрт олон хүнийг цаазалж, ял өгч байсан. Яг үүнтэй адилхан зүйл л авлигын шүүх дээр болох гээд байна. Авлигын шүүх байгуулснаар хүн давж заалдах эрхгүй болно. Хүний эрхийг ноцтой зөрчинө.

Т.Мэндсайхан: Ерөнхий сайдынхаар явбал бүх авлигын хэргийг 20 хүн л шийдэх нь, энэ хамгийн аюултай

МУИС-ийн Хууль зүйн сургуулийн дэд профессор, доктор Т.Мэндсайхан: авлигын шүүх байгуулбал жилд 180 гаруй хэргийг анхан шатанд 15 шүүгч шийдэхээр харагдаж байна. Үргэлжлүүлэн давж заалдана гэвэл Улсын дээд шүүхийн Эрүүгийн танхим найман шүүгчтэй. Ихэвчлэн тав нь оролцдог учир авлигын хэргийг ингээд нийтдээ 20-23 шүүгч л шүүхээр харагдаж байгаа юм. Авлигын хэргийг шүүх боломжтой шүүгч 20 байсан нь дээр үү, анхан шатаа оруулаад 80 орчим байсан нь дээр үү. Авлигын хэргийг шүүхдээ 20 шүүгчээс сонголт хийсэн нь дээр үү, 80 орчим шүүгчээс сонголт хийсэн нь дээр үү. Үүнийг бодох л хэрэгтэй. (Дэлгэрэнгүй ярилцлагыг ЭНД дарж уншина уу)

Л.Оюун-Эрдэнэ: Авлигын эсрэг тэмцлээс алхам ч ухрахгүй, өрөвдөхгүй, өршөөхгүй

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ: Авлигатай хийх тэмцэл эрчимжиж, эдийн засгийн тоон үзүүлэлтүүд сэргэж байгаа ч, авлигачдад эцсийн хариуцлага тооцох ажил шүүхийн шатанд удааширч байгааг дахин онцолж байна. Шүүх засаглалыг бид авлигач шүүгчдээс нь, тэднийг томилсон бүлэглэлээс нь хамгаалж, хараат бус шүүх засаглалыг бүрдүүлэх, шударга шүүгчдийг дэмжихэд бүх нийтээрээ дэмжлэг үзүүлэх цаг болжээ. Авлигын далайдаа хэдэн үеэрээ, хэдэн зуун жилээр дарлуулан амьдарч буй олон улсын харамсалтай жишээг бид үр хүүхдийнхээ төлөө давтаж болохгүй. Тиймээс бид өрөвдөж болохгүй, өршөөж болохгүй, бууж өгч болохгүй.

Системийн авлигын улс төр болон эдийн засгийн бүлэглэл, олон улс дамнасан сүлжээний өмнө жирийн шүүгчид маань хүчин мөхөсдөж байхыг үгүйсгэхгүй ээ. Монгол төр энэ дархлааг хамгаалах эрхзүйн орчин, тогтолцоог бүрдүүлэх учиртай.  Тийм ч учраас Монгол Улсад авлигын дагнасан шүүх байгуулах нь зайлшгүй шаардлагатай хэмээн Ерөнхий сайдын хувьд үзэж байна.

Б.Энхбаяр: Анхан шатны шүүх авлигын хэрэгт хөнгөн ял өгч байна

УИХ-ын гишүүн, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Б.Энхбаяр: Анхан шатны шүүхээс авлига, албан тушаалын хэрэгт ногдуулж байгаа ял хэт хөнгөн, нөлөөнд орсон байж болзошгүй байна. Энэ төрлийн хэргүүдэд Эрүүгийн хуульд заасан хамгийн бага ял буюу торгох ялаар шийтгүүлж байна. Тухайлбал, Багануурын уурхайн захиралд торгох ял, 2.7 тэрбум төгрөгийн хээл хахууль авсан асуудалд нэр холбогдсон Хөдөлмөрийн баатарт 20 сая төгрөгийн торгууль ногдуулсан байна. Иймээс авлигын бие даасан шүүх байгуулагдах хүртэл хугацаагаар авлига албан тушаалын гэмт хэргийг анхан шатны шүүхээр шийдвэрлэхгүй. Өөрөөр хэлбэл, Шууд давж заалдах шатны шүүхээр энэ төрлийн хэргийг шийдвэрлэдэг байна. Улсын дээд шүүхийн эрүүгийн танхим бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ авлига албан тушаалын хэргийг шийдвэрлэдэг болно. Хоёр шатны шүүхтэй болно.