“The Asia Live”-д нийтлэгдсэн Монголын тухай нийтлэлийг эмхэтгэн хүргэж байна.
Орос, Хятад хоёрын дунд орших далайд гарцгүй Монгол орон өргөн уудам тал нутаг, байгалийн үзэсгэлэнт газар нутаг, нүүдэлчин соёл иргэншлээрээ алдартай. Энэхүү өвөрмөц амьдралын хэв маяг нь олон зууны турш Монголын ард түмний өвөрмөц байдал, амьдралын хэв маягийг тодорхойлж ирсэн. Гэсэн хэдий ч нүүдэлчдийн соёл нь орчин үеийн шинэчлэл, цаг уурын өөрчлөлт, нийгэм-эдийн засгийн сорилт зэрэг олон тооны аюул заналхийлэлтэй тулгарч байна. Гэхдээ малчид өв соёлоо хадгалж үлдэхийн төлөө тууштай байна. Монголын нүүдэлчдийн соёл бол хүн төрөлхтний соёл иргэншлийн амин чухал зүйл бөгөөд хүлээн зөвшөөрч, дэмжиж, хамгаалах ёстой үнэт зүйлс юм.
Монголын ард түмэн олон мянган жилийн турш нүүдлийн мал аж ахуй эрхэлж, адуу, үхэр, хонь, ямаа тэргүүтэй мал сүргээрээ зах хязгааргүй хээр талд нүүдэллэн иржээ. Энэ амьдралын хэв маяг нь тэдний эдийн засгийг төдийгүй ёс заншил, уламжлал, ертөнцийг үзэх үзлийг бий болгосон. Монголын нүүдэлчин малчид “гэр” хэмээх уламжлалт дугуй эсгий майханд аж төрж, мал сүрэгтээ түшиглэн амьдардаг.
Нүүдэлчин ахуй нь олон зууны турш Монголын соёлын тулгын чулуу байсаар ирсэн ч орчин үеийн байдал, хотжилт нь энэхүү уламжлалт амьдралын хэв маягт халдаж эхэлсэн. Хотын төвүүдийн сэтгэл татам байдал, илүү тав тухтай амьдралын хэв маягийн амлалт олон монгол залуусыг нүүдэлчин ахуйгаа орхин хот руу нүүхэд хүргэсэн. Монголд уул уурхай, ашигт малтмалын хайгуулын ажил эрчимтэй хөгжиж байгаа нь энэ хандлагыг улам бүр хурцатгаж байна. Уул уурхай эдийн засгийн боломжуудыг авчирсан ч уламжлалт бэлчээр, усны эх үүсвэрийг эвдэж, нүүдэлчин малчид болон уул уурхайн компаниудын хооронд зөрчилдөөн үүсгэсэн. Эдийн засгийн хөгжил, нүүдэлчдийн соёлыг хадгалан үлдээх асуудлыг тэнцвэржүүлэх нь нарийн жолоодлого шаарддаг.
Уур амьсгалын өөрчлөлт ба түүний нөлөө
Уур амьсгалын өөрчлөлт нь Монголын нүүдлийн соёл иргэншилд ихээхэн аюул учруулж байна. Тус улсад агаарын температур нэмэгдэж, цөлжилт ихсэж, хур тунадасны тогтмол бус байдал зэргээс шалтгаалан дэлхийн цаг уурын өөрчлөлтийн хамгийн ноцтой нөлөөг үзүүлж байна. Эдгээр өөрчлөлт нь малын бэлчээр, усны хүртээмжид шууд нөлөөлж, нүүдэлчин малчдын амьдралын хэв маягийг тогтвортой байлгахад улам бүр хүндрэл учруулж байна. Зуд бол их хэмжээний цас орж, хүйтний эрч чангардаг хатуу ширүүн өвөл бөгөөд малын хоол хүнс олж, амьдрахад хүндрэлтэй байдаг. Сүүлийн жилүүдэд зуд болж, мал их хэмжээгээр хорогдож, олон малчдыг эдийн засгийн сүйрлийн ирмэгт тулгаж байна.
Монголын нүүдэлчин малчид ахуй амьдралынхаа үр дагавар, гаднын дарамтаас үүдэлтэй эдийн засгийн хүндрэлтэй тулгардаг. Мал аж ахуйд найдах нь тэдний орлого мах, ноос болон бусад малын гаралтай бүтээгдэхүүний зах зээлийн үнээс ихээхэн хамааралтай гэсэн үг. Дэлхийн зах зээлийн хэлбэлзэл малчдын амьжиргаанд шууд нөлөөлдөг. Цаашилбал, алслагдсан бүс нутагт амьдардаг нүүдэлчин иргэдийн эрүүл мэнд, боловсрол зэрэг үндсэн үйлчилгээний хүртээмжийг хязгаарлаж болно. Эдгээр бүс нутагт дэд бүтэц, нөөцийн хомсдол нь нүүдэлчин амьдралын хэв маягаа үргэлжлүүлэхээр сонгосон хүмүүст нэмэлт бэрхшээл учруулж болзошгүй юм.
Эдгээр сорилт бэрхшээлийг үл харгалзан Монголын нүүдэлчдийн соёл тэсвэр тэвчээртэй, оршин тогтнохын төлөө тууштай хэвээр байна. Нүүдэлчдийн нийгэмд тулгамдаж буй зарим асуудлыг шийдвэрлэхээр хүчин чармайлт гаргаж байна. Олон малчин бэлчээр нутгаа хамгаалах, бүс нутгийнхаа биологийн олон янз байдлыг хадгалах олон нийтэд түшиглэсэн байгаль хамгаалах үйлсэд идэвхтэй оролцож байна. Эдгээр санаачлагууд нь ихэвчлэн төрийн бус байгууллага, Засгийн газартай хамтран ажилладаг.
Уур амьсгалд дасан зохицох: Малчид уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицох, сүргийнхээ бүтцийг тохируулах, илүү тэсвэртэй гэр барих, усны менежментийн арга техникийг сайжруулах зэрэг уур амьсгалд дасан зохицох арга барилыг хэрэгжүүлж байна.
Төрөөс үзүүлэх дэмжлэг: Монгол Улсын Засгийн газар нүүдэлчдийн соёлыг хадгалж үлдэхийн чухлыг хүлээн зөвшөөрч, малчдыг дэмжих бодлого, тэр дундаа малын вакцинжуулалт, өвлийн тэжээлд татаас олгодог.
Олон улсын хамтын ажиллагаа: Монгол Улс уур амьсгалын өөрчлөлт, газрын тогтвортой ашиглалттай холбоотой нийтлэг сорилтуудыг шийдвэрлэхийн тулд олон улсын байгууллага болон хөрш орнуудтай хамтран ажиллаж байна.
