Тамхи таван нас, архи арван нас хорооно гэдэг. Тэгвэл электрон тамхи хэдэн нас хороох вэ. Электрон тамхи татах дундаж нас 15 байгаа юм. Тэгэхээр манай улсын ирээдүйд юу тохиолдох бол.

• Никотин – донтуулах үйлчилгээтэй, өсвөр насны хүүхдүүдийн тархины хөгжилд муугаар нөлөөлөх,
• Propyleneglycol – юмсыг хөлдөөхгүй байлгах болон мананцрын машинд хиймэл утаа бий болгоход хэрэглэдэг бодис,
• Diethyleneglycol – уушгины өвчин үүсгэгч, хөлдөхөөс сэргийлэх химийн хорт бодис,
• Ацетилальдигид болон формальдегид – хорт хавдар үүсгэгч химийн нэгдэлүүд,
• Бензол – хорт хавдар болон бусад өвчин тусах эрсдэлийг нэмэгдүүлж, зарим тохиолдолд толгой эргэх, өвдөх, дотор муухайрах зэрэг шинж тэмдэг илэрдэг,
• Акролеин– гербицид буюу ургамлын хор бүхий хогийн ургамал устгах хор бөгөөд уушги гэмтээх аюултай,
• Диацетил – bronchiolitis obliterans гэж нэрлэгдэх уушгины өвчин үүсгэгч химийн нэгдэл,
• Никель, цагаан тугалга, хар тугалга гэх мэт хүнд металууд хорт хавдар үүсгэнэ,
• Кадми (Cd) – амьсгалын замын асуудал, өвчин үүсгэгч утаат тамхинд агуулагддаг хорт метал,
• Ultrafine - амьсгалах үед уушгинд орох нарийн ширхэгт тоосонцор юм.

Энэ бол электрон тамхинд агуулагдах химийн бодис, нэгдлүүд. Анхандаа вейпийг янжуур тамхинаас гарах зорилгоор хэрэглэж эхэлж байсан ч өдгөө янжуур тамхинаасаа ч илүү хортой, илүү донтуулдаг гэдэг нь олон судалгаагаар батлагдсан. Гэтэл энэ шинэ төрлийн хор Монголын олон залуусын, өсвөр насныхны хэрэглээнд өргөнөөр нэвтэрчээ. Тухайлбал, 2020 оноос хойш энэ төрлийн бүтээгдэхүүний импорт 175 дахин нэмэгдсэн байна. Арав, хорь дахин бус 175 дахин шүү. Гэтэл манай улсад энэ төрлийн хэрэглээг зохицуулах зохицуулалт хараахан бий болоогүй.

Электрон тамхийг Сингапур, Норвег, Чили, Энэтхэг, Турк зэрэг дэлхийн 46 улс бүрэн хориглож, 82 улс хууль тогтоомжоор эдийн засгийн болон эдийн засгийн бус зохицуулалтыг хийсэн байна. Үүний дотор Эстони, Финланд, Австрали, Герман, АНУ БНХАУ Нидерланд, Шинэ Зеланд зэрэг 20 улс амт, үнэрийг нь хориглосон байдаг аж.

Хоргүй тамхи гэж байхгүй учир бүх төрлийн тамхинд зохицуулалт хэрэгтэй. Манай улс Тамхины хяналтын хуультай боловч цаг хугацаа өнгөрөхийн хэрээр хувьсан өөрчлөгдөж, өсөн нэмэгдэж байгаа хэрэглээ болон шинэ бүтээгдэхүүнд өөр зохицуулалт зайлшгүй хэрэгтэй байна. Яг энэ цаг үед О.Номинчимэг нарын УИХ-ын 78 гишүүн Тамхины хяналтын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг санаачлан боловсруулсан бөгөөд 2025 оны 09 дүгээр сарын 19-ний өдөр өргөн мэдүүллээ. Энэ бол цаг үеэ мэдэрсэн, энэ улсын ирээдүйд туйлын хэрэгтэй санаачилга юм. Хуулийн төслөөр электрон тамхи, уламжлалт янжуурыг ялгалгүйгээр хуулийн ижил зохицуулалтад оруулахыг эрмэлзэж, онцгой албан татварыг 2026-2030 онд үе шаттай нэмэгдүүлэхээр тусгажээ. Өнөөдрийн байдлаар манай улсад нэг хайрцаг янжуур дунджаар 3850 төгрөгийн үнэтэй бөгөөд үүний 40 орчим хувийг татвар эзэлж байгаа нь дэлхийн хамгийн хямд тамхитай улсын жагсаалтад багтаж, улмаар тамхины хэрэглээг дэмжих нөхцөл болж байгаа аж. Тамхины үнийг 10.0 хувиар нэмэхэд хэрэглээ хамгийн багадаа 4.0 хувь, хөгжиж буй орнуудад 5-7 хувь буурч буйг ДЭМБ-ын судалгаа тогтоосон бөгөөд эдийн засгийн аргаар зохицуулалт хийснээр өсвөр насныхан тамхинаас амархан татгалзаж байгааг мөн судалгаа тогтоожээ.

Тамхины онцгой албан татвараар нэмэгдэх орлогыг тамхидалтын эсрэг тэмцэлд зориулахаас гадна сурагчдын үдийн хоолны шим тэжээлийг дээшлүүлэх, хүүхэд залуусын чөлөөт цагийг зөв зохистой өнгөрүүлэх боломжийг өргөжүүлэхэд зарцуулахаар төлөвлөсөн байна. Мөн тамхинаас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг санхүүжүүлэх эрх зүйн орчныг бүрдүүлэхээр хуулийн төсөлд тусгажээ. Түүнчлэн үнэр, амтыг хориглох, ил тавьж худалдаалахыг хязгаарлах, гудамж талбайд алхангаа ил татахыг хориглох зэрэг зохицуулалтыг тусгасан байна.