ШӨХТГ-аас долдугаар сарын 23-нд стандартын бус шатахуун худалдаасан 26 ААН-ийг зарласан билээ. Тэгвэл долдугаар сарын 29-нд Ашигт малтмал газрын тосны газрын Орлогч дарга Ц.Эрдэнэбаяр МХЕГ болон ШӨХТГ шатахууны стандарт тооцох дүгнэлтэд алдаа гаргасан гэж мэдэгдсэн юм. Энэ асуудлаар шатахууны шинжилгээ хийх ажлын хэсэгт орж ажилласан ШӨХТГ-ын дарга Б.Бат-Эрдэнээс тодрууллаа.
-Ашигт малтмал газрын тосны газраас ШӨХТГ болон МХЕГ стандарт тооцохдоо алдаа гаргаж, буруу дүгнэсэн гэсэн мэдэгдлийг хийлээ. Та бүхэн үүнийг шалгаж үзсэн үү?
-Тухайн мэдэгдэлд маш их харамсаж байна. Хяналт шалгалтыг хийхэд хоёр ажлын хэсэг гарсан. Нэгдүгээр ажлын хэсэгт Ашигт малтмал, газрын тосны газар өөрөө орсон. Нэмээд манай байгууллага, Нийслэлийн мэргэжлийн хяналтын газар, Стандарт хэмжил зүйн газар, Гаалийн ерөнхий газрын төв лаборатори, Иргэний нисэхийн ерөнхий газар, Ашигт малтмал газрын тосны газрын Уул уурхай, газрын тосны төв лабораторийн газрын тосны бүтээгдэхүүний шинжээч Ж.Бадамсүрэн хамтран ажилласан.
ШӨХТГ болон МХЕГ шатахуун шинжилдэг өөрийн гэсэн лабораторигүй. Улсын хэмжээнд шатахуун шинжилдэг хоёр лаборатори байдгийн нэг нь АМГТГ, нөгөө нь ИНЕГ-т байдаг. Шатахууны худалдаа эрхлэгч ААН-үүдээс цуглуулсан дээжийг ИНЕГ-ын болон АМГТГ-ын лабораториудад шинжилсэн. Үүнээс ирсэн дүгнэлтийг МХЕГ манай улсад мөрдөгддөг стандарттай харьцуулан дүгнэлт гаргаж, ШӨХТГ руу холбогдох арга хэмжээ авах чиглэл ирсэн. Бид тус дүгнэлтийг үндэслэн зөрчилтэй гэж үзэн холбогдох арга хэмжээг авсан.
АМГТГ өөрсдийнхөө лабораторийн дүгнэлтийг үгүйсгэсэнд үнэхээр харамсаж байна. АИ-92 автобензины хүлцэх хэмжээг дээшээ доошоо 0.8 байж болно гэж тооцдог олон улсын аргачлал бий. Харин манайд мөрдөгддөг MNS 0216:0217 гэдэг стандартын шаардлагад хүлцэх хэмжээг заавал оруулна гэж заагаагүй. Тус стандартад АИ-92 автобензин 92 л байх ёстой гэж заасан. АМГТГ, ИНЕГ-ын лаборатори дээр ажиллаж буй лаборантууд хүлцэх хэмжээний хувьсах жинг оруулаад эцсийн дүнгээ гаргах ёстой. Ингээд МХЕГ, ШӨХТГ дээр ирсэн лабораторийн шинжилгээний дүгнэлтийг өөрчлөх боломжгүй. Энэ лабораторийн шинжилгээний дүгнэлтээс зөрсөн дүгнэлтийг бид гаргах ёсгүй л дээ. Бид ямар нэг алдаа дутагдал огт гаргаагүй. Өөрсдийнх нь лабораторийн дүгнэлтэд үндэслэн МХЕГ-ын улсын байцаагчийн дүгнэлт гарсан гэдгийг албан ёсоор мэдэгдэж байна.
-АМГТГ-ын лабораторид хийсэн шинжилгээ болон ИНЕГ-ын лабораторид хийсэн шинжилгээний дүгнэлтийг харьцуулах боломжтой юу?
-Боломжгүй. АМГТГ-аас гаргасан дүгнэлтэд зөрчил байхгүй, харин ИНЕГ-ын лабораторийн дүгнэлтэд зөрчил илрэхэд түүнийг авч үзэж байна гэж биднийг буруутгасан.
Бид зөрчилтэйг нь л авч хэлэлцэнэ. Нөгөө талаар хууль эрх зүйн хүрээнд энэ хоёр лабораторийн дүгнэлтийг харьцуулах шаардлагагүй. Жишээлбэл, бид 2020 дөрөвдүгээр сард хяналт шалгалт хийсэн ААН-үүдийн шатахуун бүгд чанарын шаардлага хангаагүй. Гэхдээ тухайн ААН-үүд хилээр орж ирж байгаа буюу “Роснефть”-ийн вагоноос дээж авах хүсэлт тавьснаар дээж авч АМГТГ-ын лабораторид өгөхөд төхөөрөмж нь эвдэрсэн гэдэг шалтгаанаар тэр дээжийн хариу гараагүй. Нэг лабораториор хийлгэсний гай энэ.
Бид энэ удаад ийм зүйл тохиолдохоос сэргийлж давхар ИНЕГ-ын лабораторид бас хийлгэсэн. АМГТГ дээр 2020 онд болсон шиг зүйл давтагдвал бид ИНЕГ-ын лабораторийг нөөцөд авч байна гэсэн үг.
Лаборатори дээр алдаа гарсан байж магадгүй гэж хэлж байгаа удирдах албан тушаалтан хариуцлагагүй мэдэгдэл хийжээ. Яагаад гэвэл тэр лабораториуд тэд нарын харьяа байгууллага шүү дээ. Харин АМГТГ-ын лабораторид шинжлээгүй, АМГТГ-ын лабораторийн шинжээч нь энэ ажлын хэсэгт ороогүй байсан бол энэ өөр асуудал. Гэтэл энэ ажлын хэсэгт АМГТГ өөрөө орсон. Өөрсдөө оролцоогүй юм шиг, өөрсдийнх нь лабораторид шинжлээгүй юм шиг байр суурь илэрхийлж болохгүй.
-2018, 2020, 2021 онуудад шатахуун худалдаалдаг ААН-үүдэд шалгалт хийж байсан. Удаа дараа зөрчил гаргасан ААН-үүдийн нэр тодорхой болсон уу. АМГТГ дээр энэ нэрүүд ирээгүй гэж бас мэдээлсэн шүү дээ?
-Одоо бид гурван удаагийн шалгалтаар удаа дараа зөрчил илэрсэн ААН-үүдийг нэрсийг эхнээс нь нэгтгэж байна. Гурван удаагийн шалгалтад бүдэрсэн ААН-үүдийн тусгай зөвшөөрлийг цуцлах шаардлагатай. Байнгын алдаа дутагдал гаргаад байгаа ААН-үүдийг цааш нь ажиллуулах шаардлагагүй. Үнэхээр энэ зах зээл дээр баймаар байвал алдаа дутагдлаа засаад ажиллах хэрэгтэй. Шалгалт бүрээр зөрчилтэй гэж гарсан бол тухайн компани алдаа дутагдалтай л ажиллаж байна гэсэн үг.
Ийм компаниудын тусгай зөвшөөрлийг цуцалж, оронд нь алдаа дутагдалгүй ажиллах ААН-үүдэд зөвшөөрөл олгох хэрэгтэй. Ингэснээр жинхэнэ өрсөлдөөн болж, хүртээмж нэмэгдэнэ. Арван компани байснаас гурвынх нь тусгай зөвшөөрлийг цуцлахад үлдсэн долоон компани монополь тогтооно гэж ярьдаг. Тэгвэл гурван компанийн тусгай зөвшөөрлийг цуцалчихаад зургаан компанид тусгай зөвшөөрлийг нь олгочих хэрэгтэй.
Зөвхөн шатахуун дээр биш бусад зүйлс дээр ч гэсэн тусгай зөвшөөрлөөс болж өрсөлдөөн хязгаарлагддаг. Тухайн салбарт байгаа компаниудын тоо их байх тусам өрсөлдөөн үүснэ. Ингэснээр эрүүл ахуй, зах зээлийн үндсэн зарчим биелэгдэх гэх мэт зах зээлийн зарчим үйлчилнэ.
