Криптовалют, виртуал хөрөнгөтэй холбоотой асуудлаар Санхүүгийн зохицуулах хорооны Хяналт шалгалт, зохицуулалтын газрын дарга Б.Долгорсүрэнтэй ярилцлаа.
-Сүүлийн үед олон хүний анхаарлыг татаад буй криптовалют виртуал хөрөнгө гэж юу гэсэн ойлголт вэ. Ялангуяа биткойны талаар хүмүүс их ярих боллоо, энэ талаар ойлголтыг уншигчдад тайлбарлаж өгөх үү?
-Сүүлийн жилүүдэд технологийн хурдацтай хөгжил дэвшил, цахим хувьсгал санхүүгийн салбарт гэлтгүй хүний нийгмийн амьдралд маш хүчтэй нөлөөлж байна. Технологийн шийдлүүд нь өөрөө хүний амьдралыг илүү амар хялбар маягаар хөнгөвчилж, орон зай цаг хугацааг хэмнэх зэрэг эерэг зүйлсийг авч ирж байгаа бол санхүүгийн зах зээлд санхүүгийн хүртээмжийг хурдацтай нэмэгдүүлж байгаа сайн талтай. Гэвч үүнийг дагаад сөрөг асуудлууд гарч байна. Үүний нэг хэлбэр нь виртуал хөрөнгө бөгөөд үүнийг Монгол Улсад хараахан ямар нэгэн байдлаар зохицуулж чадаагүй байна. Нэг үе бодвол хүмүүс виртуал хөрөнгө тэр дундаа биткойны талаар нэлээд ойлголттой болжээ. Биткойн дэлхийд гарч эхлээд арав гаруй жил болсон. Энэ хооронд өсөлт, уналт бүх л юм болж байсан. Технологи хөгжиж буй учир төдийгөөс, өдийг хүртэл маш олон койн ар араас нь гарч ирж алдаж, оносон олон хүн байгаа. Биткойн өсөлтөд нөлөөлөх маш олон зүйлс байдаг. Аливаа санхүүгийн зах зээлд эрэлт нийлүүлэлтийн хүчин зүйл нөлөөлдөг. Эрэлт их байвал өсдөг, эрэлт багасвал буурдаг ийм л зарчимтай. Биткойны хувьд эрэлт бий болгосон учир өсөөд байна. Эрэлтийг хэн бий болгосон гэвэл томоохон хөрөнгө оруулагч компаниуд бий болгож байна. Хүмүүс эрсдэлгүй гэж үзэн том хөрөнгө оруулагчийг дагаж орсноор эрэлт өсөх нөлөөлсөн. Гэхдээ энэ мөн маш өндөр эрсдэлийг дагуулах болно. Виртуал хөрөнгө үүнтэй холбоотой аливаа үйл ажиллагаа нь урьдчилан таамаглах боломжгүй, үнийн савлагаа ихтэй, баталгаагүй тул анхаарал болгоомжтой хандах хэрэгтэй.
-Аливаа зүйлд ашиг дагаж эрсдэл тэр хэмжээгээр үүсдэг. Криптовалютын эрсдэл хэрхэн үүсдэг вэ?
-Санхүүгийн хөрөнгө оруулалтын харилцаа нь ихэвчлэн алдах магадлалыг дагуулдаг өндөр эрсдэлтэй зүйл юм. Нөгөө талаас дэвшилтэт технологи өөрөө санхүүгийн салбарыг өөрчилж зохицуулалтаас нь гараад явсан бөгөөд төрийн зохицуулалт байхгүй салбар нь виртуал хөрөнгө зохицуулалт болж байна. Дэлхийн олон улс үүнийг хэрэгжүүлэх гэж оролдож байна. Учир нь 2017-2019 онд “one coin” түүнийг дагасан санхүүгийн луйврын схем ажиллаж, пирамид үүссэнээс дэлхийд болон Монголд ч маш олон хүн хохирсон юм. Богино хугацаанд их мөнгөтэй болох гэсэн эсвэл мөнгөө өсгөх үүднээс сайтар нягтлаагүйгээр санхүүгийн харилцаанд орсноос хохирогч болсон иргэд, аж ахуйн нэгжийн тоо сүүлийн үед эрс ихэссэн. Тодруулбал, санхүүгийн залилан, луйврын шинжтэй гэмт хэргийн улмаас иргэд, байгууллагад учирсан хохирлын хэмжээ Монголд л гэхэд 2016 онд 2 тэрбум орчим төгрөг байсан бол 2017 онд 6.4 тэрбум, 2018 онд 9.9 тэрбум, 2019 онд энэ тоо 13 тэрбум төгрөгт хүрч, жил ирэх тусам нэмэгдсээр байна. Олон улсад санхүүгийн зохицуулагч байгууллагууд виртуал хөрөнгийн үйлчилгээ, криптовалюттай холбоотой эрсдэлийн талаар ард иргэдэд анхааруулсаар байна. Тухайлбал, Английн Санхүүгийн зохицуулах байгууллагаас “Аливаа төрлийн виртуал хөрөнгийн үйлчилгээ авах, хөрөнгө оруулах нь хөрөнгө оруулагчийн хувьд өндөр эрсдэлтэй бөгөөд бүх хөрөнгө мөнгөө алдахад бэлэн байх ёстой” гэж анхааруулсан. Харин Европын банкуудын зохицуулах байгууллага, Европын үнэт цаасны зохицуулах байгууллага, Европын даатгалын болон тэтгэврийн зохицуулах байгууллагууд иргэдэд зориулж хамтарсан мэдэгдэл гаргаж, “виртуал хөрөнгө худалдан авах нь өндөр эрсдэлийг дагуулах бөгөөд үнийн савлагаа ихтэй, хамгаалалтын тогтолцоогүй” гэдгийг анхааруулсан. Түүнчлэн АНУ-ын “Санхүүгийн зохицуулагч байгууллага”-аас биткойнтой холбоотой бүтээгдэхүүн үйлчилгээ өөртөө багагүй эрсдэлийг дагуулдаг гэдгийг хөрөнгө оруулагчид мэддэг байх шаардлагатай" хэмээн сэрэмжлүүлсээр байна. Монголд ч мөн Санхүүгийн зохицуулах хорооноос удаа дараа иргэддээ анхааруулж мэдэгдэл гаргадаг. Жишээлбэл 2017 онд “One coin, G Time”-тай холбоотой та хөрөнгө оруулалт хийхдээ болгоомжтой хандаарай хэт сэтгэлийн хөөрөл, хэт их өндөр ашгийн хойноос хөөцөлдөж орвол та тус эрсдэлийг үүрэх болно хэмээн анхааруулж тодорхой хэмжээнд бас хязгаарлаж чадсан.
-Цахим ертөнц ялангуяа фэйсбүүкт Pi Network-ийн талаар мэдээлэл явж байна. Энэ тухай одоогийн байдлаар тодорхой зүйл байгаа болов уу?
-Яг өнөөдрийн байдлаар Pi Network-ийн тухай ийм гэж хэлэхэд бэрх. Гэхдээ ерөнхийдөө санхүүгийн схем, пирамид үүсэн томрох тусам хохирогчийн тоо нэмэгддэг. Пирамидаар тодорхойлбол доод талын суурь болж буй хүмүүс хохирол амсах хамгийн өндөр магадлалтай. Жишээлбэл өмнө “One coin” яг ийм схем явж байсан. Анх эрсдэлгүй хэмээн олон хүнийг татаж байсан. Харин тус схем чинь санхүүгийн пирамид понзи систем болох луйврын шинжтэй юм биш үү гээд бид сэрэмжлүүлж байсан. Та бидний криптовалютад оруулж буй хөрөнгө хаа явж байгааг мэдэх боломжгүй. Энэ өөрөө маш айхтар зүйл. Өндөр ашиг амлаж ямар ч эрсдэлгүй гэж тэд хэлдэг. Гэтэл ятгах тусам нягтал гэдэг шиг эрсдэлгүй гэх тусам сайн нягталж, судлах хэрэгтэй. Аливаа хүн итгэмтгий зан чанартай байдаг. Жишээлбэл “Танд ямар ч эрсдэлгүй, мөнгийг чинь тэдэн хувь өсгөөд өгье гэхэд тэгье, тэгье” гээд явчихдаг. Нэг ёсондоо хүн хамгийн хурдан хугацаанд хамгийн их ашиг олохыг хүсдэг хүсэл, сонирхол дээр үндэслээд тоглолт явчихдаг. Ялангуяа Монголд маш олон бизнесийн сүлжээн дээр дүгнэлт хийн харахад анзаарагддаг нэг аюул нь ихэнх хохирогчид найз нөхөд, хамаатан саднаа үүнд уруу татаж, сүлжээ үүсэж бүгд алдах аюул байна.
-Виртуал хөрөнгөтэй холбоотой зохицуулалтыг олон улсад хийж эхэлж байна. Манай Улсын тухайд үүн дээр ямар бодлого баримталдаг бол?
-“ФАФТ буюу Санхүүгийн зохицуулах хориг арга хэмжээ авах байгууллага”-аас уламжлалт санхүүгийн тогтолцооноос гадна шинэ технологид суурилсан уламжлалт бус энэ үйлчилгээ бүтээгдэхүүнүүдээр дамжин мөнгө угаах эрсдэл өндөр шүү, төр одоохондоо хянаж зохицуулж чадахгүй байгаа гэсэн зөвлөмжийг гаргасан. Тус зөвлөмжийн 15-д Виртуал хөрөнгийн хөдөлгөөн шилжилт үүнийг дагасан эрсдэлийг зохицуулсан журам, хууль гаргаж мөрдүүлэх үүрэгтэй хэмээн олон улс оронд үүрэг өгч ихэнх нь хууль журмаа баталсан байна. Манай улсын хувьд жилийн өмнө энэхүү үүрэг даалгаврыг өгч үүний хүрээнд Санхүүгийн зохицуулах хороо, Монголбанк, Засгийн газар хамтраад үндсэндээ виртуал хөрөнгийн зохицуулалтын тухай хуулийн төслийг боловсруулан их хуралд өргөн барьж хэлэлцүүлэх гээд явж байна. Нэг ёсондоо төрөөс зохицуулалт хийх оролдлого эхэлсэн, эхний шатандаа явж байна гэсэн үг. Тус хуулийн төслүүд олон нийтэд нээлттэй байгаа. Та бүхэн Санхүүгийн зохицуулах хорооны сайт, Монгол банкны холбогдох сайт, Хууль зүй дотоод хэргийн яамны сайтаар орж танилцан өөрийн саналыг тусгах боломжтой. Аливаа хөрөнгө оруулах шийдвэр нь таны өөрийн итгэл үнэмшилд тулгуурлаж буй шийдэл ба тус шийдлээс гарах эрсдэлийг харин та өөрөө хариуцах учиртай хэн нэгэнд тэр эрсдэлийг үүрүүлэх боломжгүй гэдгийг анхааруулдаг. Яагаад гэвэл таны хохирлыг нэг ёсондоо хэн ч үүрэхгүй.
-Манай Улсад криптовалюттэй холбоотой зохицуулалт яг хэдийгээр бэлэн болох вэ. Түүнчлэн виртуал хөрөнгө сонирхож буй хүмүүст юу гэж зөвлөх вэ?
-Хамгийн ойрын хугацаанд буюу яаралтай батлах ёстой болж байна. Яагаад гэвэл энэ өөрөө маш чухал. Энэ зохицуулалт ямар нэгэн хэмжээнд бүртгэгдэж хэн юу хийж байгааг мэдэх ёстой, хэн дуртай нь гарч ирээд хүмүүсийг хохироож сүлжээ үүсгэх байдлаар нийгмийг доргиогоод байж болохгүй. Ард иргэддээ нэг хэлэх зүйл нь санхүүгийн салбарт сэтгэлийн хөөрлөөр хандахгүй, сайн судлах хэрэгтэй. Хөрөнгө оруулалт хийнэ гэдэг сэтгэлийн хөөрлөөр хандах юм биш. Өнөөдөр амлаж байгаа бол дараа нь алдах магадлал тэр хэмжээгээр өснө гэсэн үг. Гэхдээ хүссэн хүсээгүй технологийн дэвшил хүний амьдралд нэвтэрнэ. Тийм болохоор энэ талаар олон нийт мэдлэг, мэдээлэлтэй байх хэрэгтэй. Дээрх зохицуулалтыг хийхэд тодорхой хугацаа хэрэгтэй болох байх.
