Засгийн газраас мах, гурил, шатахууны үнийг тогтворжуулах хуулийн төслийг УИХ-д өргөн барьсан. Өмнө нь манай улс үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр хэрэгжүүлж байсан түүхтэй. Тус хөтөлбөрөөс үлдсэн сургамж болон одоо хэрэгжүүлэх үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийг хэрхэн хэрэгжүүлэх талаар Үндэсний судалгаа зөвлөгөөний төв /NRCC/-ийн гүйцэтгэх захирал Б.Алтанцэцэгтэй ярилцлаа.
-Өмнө нь бид үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр хэрэгжүүлсэн. Үүнээс үлдсэн сургамж юу байв гэдгээс яриагаа эхэлье?
-Үнэ тогтворжуулах бодлого бол бидэнд маш танил бодлого. Зарим нь одоо хүртэл үргэлжлээд явж байна. Хамгийн далайцтай хэрэгжсэн нь Монголбанкны оролцсон үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр юм. Тухайн үед инфляцын гол буруутанг мах хэмээн нэрлэж, махны үнийг бууруулна гэж байсан. Хөтөлбөр хэрэгжсэний дараа эдийн засаг хүнд байдалд орсон. Засгийн газар төрийн бодлогоор үнээ хөөрөгдөөд буцаагаад тэр үнээ тогтворжуулна гэж захиргааны арга хэрэгсэл хэрэглэдэг нь зохимжгүй.
Мөнгөний тэлэх бодлого эдийн засагт суурь инфляцыг хөөрөгдсөн. Тэгээд хоёрдугаар сараас мөнгөний бодлого бага багаар хатуурч эхэллээ. Одоо зэрэгцээд сангийн болдлогыг хумих ёстой. Ингэж чадвал инфляц буурна. Тэгэхгүй бол хэдэн бүтээгдэхүүн сонгож аваад, бүтээгдэхүүний үнэтэй тэмцээд инфляц буухгүй. Өмнөх туршлага ч үүнийг харуулж байгаа.
-Сангийн бодлогыг хумъя гэж байна. Хумих ямар боломж байна вэ?
-Хүмүүсийн тансаг хэрэглээ, машины импортыг хязгаарлая гэхийн оронд төсвийн байгууллагуудын шатахуун их хэрэглэдэг машины хэрэглээг хязгаарлах хэрэгтэй. Төрийн байгууллагын шатахууны хэрэглээ өндөртэй машин төсвийн байгууллагад хэрэглэхийг хориглосон ч болно. Иргэдийг хязгаарлах биш өөрсдийнхөө хэрэглээг хэмнэхээс эхлэх ёстой.
Манай төсөв маш тэлсэн, төсвийн зарлага нь ДНБ-ий 40 орчим хувь руу хүрч байхад төсвийн зарлагыг танах, орлогоо хэмнэх шаардлага их байна. Гэтэл эсрэгээрээ төсвийн зарлагыг улам тэлнэ гээд байгаа юм. Үнэ тогтворуулах бодлогыг хэрэгжүүлнэ гэдэг чинь төсөв үрнэ гэсэн үг шүү дээ. Үнэгүй зүйл гэж байхгүй. Үнэ тогтворжуулах бодлого, тэр тусмаа санал болгож буй арга хэрэгсэл нь тохиромжгүй санагдаж байна.
Тухайлбал, гол гурван бүтээгдэхүүнийг нөөцлөхөд голчлон анхаарна гэж байна. Гэтэл угаасаа үнэтэй байгаа бүтээгдэхүүнийг Засгийн газар нөөцлөөд эхэлбэл улам үнэ хөөрөгдөнө. Засгийн газар үнэхээр үнэ буулгая гэж байгаа бол мах, сүү яагаад ийм үнэтэй байгааг анхаарах хэрэгтэй.
Яахав шатахуун дээр бодлого хэрэгжүүлье гэж байна. Гэхдээ бид өмнө нь хэрэгжүүлсэн бодлогын үр шимээ одоо хүртэж байх ёстой байтал өндөр үнээр шатахуунаа авсаар байна. Шатахуун бол байнга зохицуулалттай явж байгаа зах зээл. Төр байнга оролцож, нөөцөлдөг. Яг одоо шатахууны үнэ өсөх хандлагатай болж байхад нөөцөлсөн шатахуунаа гаргаж ирээд зарж, үнийн түр зуурын хөөрөгдлөөс сэргийлэх ёстой.. Одоо л шатахууны үнийг анх удаа зохицуулах гэж байгаа юм шиг үнэ тогтворжуулна гэдгийг ойлгохгүй байна. Байнга төрийн оролцож, үнийг нь зохицуулж байсан зах зээлийн үнийг дахин тогтворжуулж чадах баталгаа алга. Өмнө нь туршиж үзээд алдсан аргаа дахиж хэрэглэхийн оронд өмнө нь туршиж үзээгүй шинэ санал дэвшүүлэх хэрэгтэй л дээ.
-Тухайлбал, ямар шинэ санал байж болох вэ?
-Одоо санал болгоод байгаа бүтээгдэхүүн нөөцлөх, татвар чөлөөлөх, татаас олгох зэрэг нь бүгд танил. Давтагдсаар л байх юм. Ийм зүйлийг Засгийн газар хийж чаддаггүй гэдгийг бид мэднэ. Тэгэхээр цоо шинэ, хэрэгжүүлж байгаагүй арга санал болгох хэрэгтэй байна.
Шатахууны үнийг тогтворжуулна гэж байгаа бол лицензийг нь чөлөөтэй олго. Хаанаас хэн оруулж ирэхийг нь чөлөөлчих. Энэ бол шинэ шийдэл. Гаднаас байна уу, манайх байна уу хамаагүй, оруулъя гэж байгаа хүмүүст нь лицензийг нь өгчих. Лицензийг нь чөлөөлчихвөл өрсөлдөөн бий болох замаар үнэ буурна.
Махыг бид нөөцөлсөөр ирсэн. Одоо нөөцийн мах гээд зарагдаж байна. Ингэж нөөцөлсөөр байхад махны үнэ өсөөд, инфляцад жин дараад байвал хэний буруу вэ. Ойлгомжтой, эзэн нь харагдаж байна. Махны үнийг тогтворжуулна гэж хэчнээн жил ярьж байгаа билээ. Чадахгүй бол оролцохоо болих хэрэгтэй, арга хэрэгслээ өөрчил.
Хувь хүмүүс нэг зүйл хийж байгаад болохоо байвал өөр зүйл хийдэг шүү дээ. Төр ч гэсэн тэгмээр байна. Нэгэнт хийгээд болоогүй юмаа чадахгүй юм байна гэж хүлээн зөвшөөрөөд өөр арга хэрэгсэл хайх хэрэгтэй.
Энэхүү хуулийн төсөлд Монголбанк оролцож байгаа. Монголбанк оролцож байгаа тохиолдолд мөнгөний нийлүүлэлт өснө гэсэн үг. Инфляц улам нэмэгдэнэ. Зах зээлд мөнгө нийлүүлэх тусам л инфляц нэмэгдэнэ. Одоо ханш ийм өндөр байгаа нь төгрөг элбэг байгаагийнх. Аль элбэг байгаа юмны үнэ нь хямдардаг зах зээлийн жамтай. Саяхан мөнгөний бодлогыг чангаруулсан нь эдийн засагт эргэлдэх мөнгө багасна гэсэн үг. Тэр хэмжээгээр төгрөг чангарна. Гэтэл эсрэг талд Засгийн газар эдийн засгийг тэлэх бодлого хэрэгжүүлээд байхаар Монголбанкны хэрэгжүүлж буй бодлогыг үр ашиггүй болгож байна.
-Сангийн сайд, Монголбанкны ерөнхийлөгч нар мөнгө хэвлэхгүй гэдгээ мэдэгдсэн. Мөнгө хэвлэхгүйгээр энэ бодлогыг хэрэгжүүлэх арга бий юу?
-Харин тийм. Үүнийг сайн ойлгохгүй байгаа. Мөнгө хэвлэхгүй гэсэн ч хэвлэх л байх. Ингээд мөнгө элбэгшихэд үнэ өснө. Инфляц ийм өндөр байгаа нь төсөв, мөнгөний бодлого маш их тэлсний гай юм. Мэдээж хилийн асуудал, Украин дахь нөхцөл байдал нөлөөлж байгаа. Гэхдээ хамаг бурууг энэ асуудлууд руу чихэж болохгүй. Эртхэн л мөнгөний бодлогоо чангалж, төсвийн бодлогоо хумих хэрэгтэй байсан.
Хамгийн гол нь судалгаа хийдэг хүмүүсийнхээ үгийг сонсмоор байна. 2020 оны дөрөвдүгээр улиралд манай байгууллагаас судалгааныхаа үр дүнг олон нийтэд нээлттэй байршуулсан. Тэр судалгаанд инфляцын хандлага өөрчлөгдлөө, хүмүүс юмны үнэ өснө гэж хүлээж эхэллээ гэж зөндөө хэлсэн. Ингээд инфляц хөөрөгдөөд эхлэхээр гэнэт сонсож байгаа юм шиг одоо л арга хэмжээ авна гэж байна. Бэлэн судалгааг нь хийж өгөөд байхад бодлогын арга хэмжээ авч, төсөв мөнгөний бодлогоо чангалах хэрэгтэй байсан юм.
Хэрэглээний сагсанд байгаа хэдхэн барааг барьж аваад инфляцтай тэмцэнэ гэж байхгүй. Сагсанд ороогүй мянга мянган барааны үнэ нэмэгдсэн, инфляц тооцоход оролцохгүй байгаа гэсэн үг. Инфляц гэдэг бол нийт эдийн засагт мөнгө элбэгшсэнээс үүдэлтэй үзэгдэл.
Миний бодлоор бол манай улсын иргэд, аж ахуй нэгжүүд маш сайн байна. Чадахаа л хийж байна. Цар тахлыг давахад чадахаа л хийлээ. Өөрсдийнхөө хүчээр ажлаа хийгээд, амьжиргаагаа залгуулаад давлаа. Маш сайн гэж хэлмээр байна. Энэ хүмүүст саад болж буй ганц зүйл нь төр. Арай гэж цар тахлыг даваад одоо л нэг гайгүй болох нь гээд ажилдаа ортол инфляц нь өндөр болчихсон. Инфляц гэдэг бол нэг талдаа татвартай адил зүйл шүү дээ. Чимээгүй татвар. 14 хувийн инфляц гэдэг бол 14 хувийн татвар авч байгаатай адил. Хэсэг ч болтугай иргэддээ орон зай өгч, амьдруулаач гэж хэлмээр байна. Төр өөртөө дүгнэлт хий. Бид өмнө нь юу хийсэн билээ, юун дээр алдсан билээ, юуг чадаагүй билээ гэдгээ дүгнээд чадаагүй зүйлээ битгий хий. Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийг өмнө нь хэрэгжүүлээд алдсан. Тиймээс одоо дахиж хийх хэрэггүй.
