“Маш нууц-2” төслийн “Байтаг Богд” МУСК албан ёсоор гуравдугаар сарын 1-ний өдрөөс бүх кино театруудаар үзэгчдийн хүртээл болно. Тус киноны гол дүр болох БНМАУ-ын Улсын баатар хилчин Б.Тэгшээгийн дүрийг бүтээсэн залуу жүжигчин Э.Одбаяртай амьдрал, уран бүтээлийнх нь талаар бид ярилцлаа.

-“Маш нууц-” буюу “Байтаг Богд” МУСК-ны илэрхийлэх гол утга санаа, онцлог юу вэ?

-Одоогоос 60 жилийн өмнө буюу 1948 оны долдугаар сарын 7-нд Байтаг богдын хязгаарын отрядын Байтаг богдын заставын Бүдүүн Харгайтын харуулын постод арван хилчин манаанд гарсан байдаг. Ахлах дэслэгч Г.Хаянхярваагийн удирдлагад арвуул Бүдүүнхаргайтад хилийн манаанд гарч байхдаа Гоминданы цэргийн миномёт, хүнд хөнгөн пулемётоор зэвсэглэсэн 130 гаруй хүнтэй давуу хүчний эсрэг сөрж  тулалдсан. Энэ тулалдааныг түүхэнд “Байтаг Богдын тулаан” хэмээн тэмдэглэн үлдээсэн. “Байтаг Богд” киноны хувьд ямар нэгэн уран сайхны хэтрүүлэг, уянгын халилгүйгээр бодит түүхийг, болсон цаг хугацаанд нь, үйл явдал болсон газар нь илэрхийлснээрээ онцлог.

Түүхэн кинонууд олон байдаг ч заримд нь уран сайхны  хэлбэрт оруулж, гол баатрыг арай өөрөөр илэрхийлэх тохиолдлууд байдаг. Харин “Байтаг Богд” МУСК-д гол дүрийн 10 баатрын дүр ямар ч элдэв хачиргүй гэдгийг онцолмоор байна.

-Та өөрийн бүтээсэн дүрийн талаар танилцуулахгүй юу. Кинонд баатар хүний дүрийг бүтээх ямар байсан бэ?

-Ховд аймгийн Чандмань суманд төрсөн БНМАУ-ын Улсын баатар хилчин Баянбалын Тэгшээ гэх эрхэм хүний дүрийг бүтээсэн. Тэрээр 1946 онд цэрэгт татагдан Ховдын отрядад алба хаасан ба цагийн байдал нэн хурцадсан тул олон удаагийн тулгаралт, байлдаанд оролцож тагнуулын үүрэг даалгаврыг удаа дараа сайн гүйцэтгэж байсан. 

Мундаг баатар хүний дүр бүтээх нь маш өндөр хариуцлага шиг санагдсан. Баруун нутгийнхан дунд Баянбалын Тэгшээ гэх эрхмийг мэдэхгүй хүн гэж байхгүй. Түүнд өөрт нь зориулсан дуу, хөшөө, шүлэг, найраглал бий. Баянбалын Тэгшээгийн хүрэн халзан морь гээд моринд нь хүртэл дуу бий. Ховд аймгийн 10 жилийн сургуулийн түүхийн хичээлд 10 баатар, Байтаг Богдын тулалдааны талаар ч тусгагдсан байдаг. Тиймээс дүрийн судалгаандаа ач холбогдол их өгч, нарийн судлахыг хичээсэн. Харамсалтай нь судалгаа хийхэд нэлээд гацалттай байсан. Үр хүүхэд байгаагүй учир асууж тодруулах боломжгүй. Б.Тэгшээгийн фото зураг байхгүй, аман хар зураг байсан. Түүнчлэн, түүх баатруудын бараан талыг дурсдаггүй. Түүний намтарт хар бараан зүйл ганц ч тусгагдаагүй бөгөөд дандаа сайн талаас нь харуулсан судалгаа миний гарт ирсэн. Тиймээс дэлгэрүүлж судлах шаардлага гарсан. Өөрийнхөө хувьд их хичээж ард нь гарлаа. Одоо үзэгчид л үнэлэлт, дүгнэлт өгнө дөө.

-БНМАУ-ын баатар Б.Тэгшээгийн амьдралаар амьдарч үзэхэд юу бодогдсон бэ. Танд энэ дүр хэрхэн нөлөөлсөн бэ?

-БНМАУ-ын баатар хүний дүрийг өөрийн биеэр дамжуулж үзэгчдэд хүргэж буй учраас тэр хүний жаргал зовлон, ололт амжилт бүхнийг эд эсээрээ мэдэрч, илэрхийлэхийг хичээсэн. Үйл явдал болсон газар нь зураг авсан нь надад хүчтэй нөлөөлсөн. Яагаад ч юм тэр сайхан байгалийг хараад сэтгэл огшиж, омогшиж байсан. Зураг авалтын турш өндөр уулын оргил дээрээс хараад, ийм сайхан байгаль, энэ сайхан эх орныхоо төлөө ямар ч монгол хүн амиа өргөхөд ч бэлэн байх болов уу гэж бодогдсон.

Хамгийн их сэтгэл хөдөлсөн нь бид зураг авалт эхлэхийн өмнө Байтаг Богд уулын оргилд очиж, гурван баатрын яг дэлбэрсэн газар  нь хүндэтгэл үзүүлсэн. 10 баатрын дүр бүтээсэн жүжигчид хувцсаа өмсөөд, хөшөөний дэргэд зогсоод ёслолын буудлага хийхэд нүдэнд өөрийн эрхгүй нулимс цийлгэнэж байсан. Өндөрлөг уулын оройд байсан нь ч нөлөөлсөн болов уу. Ховд аймаг үнэхээр гайхалтай үзэсгэлэнтэй нутаг юм билээ. Тэр гайхалтай үзэсгэлэнт байгаль, эх нутгийнхаа сөөм газрын төлөө би ч гэсэн амиа өргөж, зүтгэх байсан болов уу гэсэн омогшил төрсөн.

-Кино зураг авалт хэрхэн хийгдсэн бэ?

-Байтаг Богдын тулалдааны талаар түүхэн кино хийх санаа яригдаж байх үед бид тоглоомоор “Энүүхэн энэ Тэрэлж рүү гараад гялс хийчихье” гэж хэлж байсан. Гэхдээ энэ мэдээж наргиа байсан. Зураг авалт ерөнхийдөө Ховдын баруун хязгаарт хийгдсэн гэж хэлж болно. Ялангуяа тулалдаан болсон Ховд аймгийн Булган сумын нутагт оршдог Байтаг Богд уулын оргил 3400 метр өндөрт олон зураг авсан. Өглөө бүр кино багийнхан тоног төхөөрөмжөө аваад уулын өөд алхаж гараад зургаа авч байсан. Ерөнхий найруулагч МУГЖ О.Бат-Өлзий ах яг үйл явдал болсон газар нь авах ёстой гэж хатуу шийдсэн. Жишээлбэл, Б.Тэгшээ баатар хаана байрлаж, дайсны цэрэг аль хэсгээр орж ирсэн, хаана тулалдсан яг тэр газарт нь зураг авалтыг хийсэн байгаа.

-Киног үзсэн хүн юуг ойлгоосой, мэдээсэй гэж кино багийнхан хүсч байгаа бол?

-Киног үзсэнээр аравхан баатар 100 гаруй цэргүүдтэй тулалдаж, энэ газар нутгаа хамгаалж үлдсэн юм байна шүү гэдгийг мэдэж, ойлгож авах түүхийн хувьд маш чухал баримт юм. Энэ бүхэн ямар их үнэ цэнээр бүтсэн бэ гэдгийг хэмжээлшгүй юм. Тусгаар тогтнол, газар нутаг, эв нэгдлийн төлөө олон зуун монгол баатар амиа өргөсөн. Эх орныхоо сөөм газрын төлөө халуун амиа өргөсөн баатар эрсийн түүхийг бид мартах учиргүй.

-Та хошин урлагаас дэлгэцийн урлагт хөл тавьсан. Энэ хоёр салбарын ялгаа хэр их вэ. Дахин тайзан дээр гарах уу. Жүжигчний хувьд хэтийн төлөвлөгөө, зорилгоосоо хуваалцвал...?

-Хошин урлаг, дэлгэцийн урлагийн  ялгаа их. 2012 онд Кино урлагийн дээд сургуулийг жүжигчний мэргэжлээр төгссөн. Гуравдугаар курсээсээ”Шинэ үе” продакшинд ажилласан. Таван жил ажиллаад дэлгэцийн урлаг руу орсон. “Маш нууц-2” бол миний дүр бүтээж буй 5 дахь уран бүтээл. Ирэх сард бас продюсерээр нь ажиллаж, туслах дүр бүтээсэн “Параллель ертөнц” инээдмийн кино нээлтээ хийнэ. Тайзан дээрээ ахиад гарна гэсэн төлөвлөгөө бий. Манай продакшины 2020 он хүртэлх төлөвлөгөө гарсан. Жүжигчний хувьд ийм зүйлд зорьж, тийм юм хийнэ гэхээсээ илүү би тийм зүйл бүтээлээ, хийлээ гэж ярих дуртай. Хийхээсээ өмнө биш хийснийхээ дараа, бодит зүйл болсон хойно нь хэлсэн нь дээр байх.

-Ер нь жүжигчний мэргэжлийг яагаад сонгох болсон бэ. Энэ мэргэжлээс шантарч, орхихыг хүссэн үе байдаг уу?

-Шантарч байсан цөөн хэдэн үе бий. Гурав, дөрвөн удаа би чадахгүй юм байна больсон дээр юм уу гэж бодож байсан. Гэхдээ ингэж бодох шалтгаан нь “би иймхэн зүйлийг хийж чадахгүй байж цаашаа яаж” гэж өөрийгөө голох бодлоос эхтэй. Хэдий ингэж бодогдож, өөрийгөө ихээр голж байсан ч энэ бол миний хүсэл мөрөөдөл учраас орхихгүй. Шантрахгүй байх шалтгаан надад их бий.

-Та жүжигчин хүнийхээ хувьд хэнээс үлгэр дууриалал авдаг вэ?

-Монгол Улсын Ардын жүжигчин П.Цэрэндагва багшаасаа үлгэр дууриалал их авдаг. Би 10 жилээ төгсөөд СУИС-д элсэн суралцана гэсэн төлөвлөгөөтэй байсан. Харин тухайн жил П.Цэрэндагва багш КУДС-д анги авч байсан учраас КУДС-д элсэн суралцсан. Эмоцийн Цогтоо бид хоёр хамтдаа Дархан аймгаас ирж П.Цэрэндагва багшийн шавь болж байлаа. Манай багш ер нь их хатуу. Хатуу гараар хүмүүжсэндээ их баярладаг. Ядаж л хүний үг дааж сурах хэрэгтэй гэдэг. Багш “жүжигчин хүн, хүн байх ёстой” гэж бидэнд их захидаг.

-П.Цэрэндагва багшаас хэр их зэмлэл хүртсэн бэ. Бас танд захиж байсан багшийнхаа хамгийн мартагддаггүй сургаалиас хэлж болох уу?

-Бүтэн  дөрвөн жил л загнуулсандаа. Хайрладаггүй шавь байсан бол загнаж, зэмлэхгүй л байсан байх. Хайртаа даа л энийг гайгүй жүжигчин болгочих юмсан гэж шахаж, шаарддаг байсан юм шиг санагддаг. Багш минь “зэмлэл магтаал хоёрыг зэрэг дааж яваарай” гэж захиж байсан. Хэт магтуулсан гээд биеэ тоогоод алга болчихгүй, зэмлүүлж муулууллаа гээд ажил төрлөө хаяад явчихгүй, аливааг эргэцүүлж, дэнсэлж яваарай гэсэн сургаал гэж боддог.

-Ярилцсанд баярлалаа. Амжилт хүсье.