Шүүхийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгатай холбоотой зарим асуудлаар Монгол Улсын Шүүхийн ёс зүйн хорооны гишүүн, МУИС-ийн Хууль зүйн сургуулийн багш Т.Мөнх-Эрдэнэ болон Л.Галбаатар нараас тодрууллаа.

-МАН-ын бүлэг Ерөнхийлөгчийн өргөн мэдүүлсэн Шүүхийн тухай хэлэлцэхгүй, буцаах нь зүйтэй гэж шийдвэрлэсэн. Засгийн газар болон Ерөнхийлөгчийн  өргөн барьсан хуулийн төслийн ялгаа юу вэ. Таны хувьд алийг нь хэлэлцэх нь зөв гэж харж байгаа вэ?

-Шүүхийн сахилгын хорооны эрх зүйн байдлыг авч үзэхдээ, бүтэц бүрэлдэхүүнийг хэрхэн бүрдүүлэх гэдэг зохицуулалтыг авч үзэхээс өмнө олон улсын байгууллагын хийсэн түгээмэл хүлээн зөвшөөрөгдсөн зарчмуудыг зайлшгүй авч үзэх шаардлагатай байгаа. Жишээлбэл Европын шүүгчдийн зөвлөлийн хоёр чухал зөвлөмж, Европын аюулгүй байдал хамтын ажиллагааны байгууллагаас манай улсын шүүхийн тухай хууль, шүүгчийн эрх зүйн хуульд хийсэн санал дүгнэлт гэсэн чухал баримт бичгүүдийг авч үзэх хэрэгтэй. Эдгээр баримт бичгүүдэд шүүхийн сахилгын хорооны гишүүдийг бүрдүүлэхдээ хууль тогтоох болон гүйцэтгэх байгууллагын оролцоог аль болох бага байлгах ёстой гэдгийг зөвлөсөн байдаг. Гэтэл Засгийн газрын өргөн барьсан хуулийн төслийг анализ хийж судалж үзэхэд дээрх зөвлөмжийн эсрэг хийгдсэн байна. Өөрөөр хэлбэл УИХ-ын байнгын хорооны оролцоог нэлээд хүчтэй байлгахаар тусгасан. Мөн Засгийн газрын оролцоо байхаар тусгаж өгсөн байгаа. Тэгэхээр энэ хуулийн төсөлд судлаач хүний хувьд шүүмжлэлтэй хандаж байгаа. Харин Ерөнхийлөгчийн өргөн барьсан хуулийн төсөл дээр олон улсын хуулийн зөвлөмжийг хангах чиглэл дээр анхаарсан байна. Өөрөөр хэлбэл Монголын хуульчдын холбоо буюу төрөөс хараат бус мэргэжлийн холбооноос Шүүхийн сахилгын хорооны гишүүнийг бүрдүүлж, томилоход оролцоотой байхаар хуульчилж өгссөн нь зарчмын хувьд зөв гэж харж байна. 

Шүүхийн сахилгын хорооны сахилгын хэрэг хянан шийдвэрлэх процессын хувьд олон улсын байгууллагууд чухал зөвлөмж өгч байгаа. Тус зөвлөмжид шүүгчийн сахилга, ёс зүйн зөрчлийг мөрдөн шалгах чиг үүргийг тусад нь, түүнчлэн сахилгын хэргийн шийтгэл оногдуулах явцыг тусад нь авч үзэх ёстой гэж зөвлөж байгаа. Үүнийг Засгийн газрын өргөн барьсан төсөл дээр авч үзэхээр тус зөвлөмжид заасан асуудал тусгагдаагүй байна. Өөрөөр хэлбэл одоо явж байгаа шүүхийн ёс зүйн хорооны төдийлөн үр нөлөөтэй бус байдлыг хэвээр хадгалахаар хуульчилж өгсөн байгаа. Тэгэхээр үүнийг өөрчлөх шаардлагатай байна. Олон улсын байгууллагаас өгч байгаа зөвлөмж, хүлээн зөвшөөрөгдсөн зарчимд нийцүүлэх ёстой гэж үзэж байна.

-Иргэдийн шүүхэд итгэх итгэл буурахад  ямар шалтгаан нөхцөл нөлөөлж байна вэ?

-Албан ёсны хараат бус, хөндлөнгийн судалгааны арга зүйг нарийн эзэмшсэн байгууллагаар хийсэн судалгаа байхгүй. Харин төрийн байгууллагуудын зүгээс өөрсдөө захиалж хийлгэсэн судалгаанууд байдаг. Тэдгээр судалгаануудын үр дүнгээс авч үзэхэд эсрэг, тэсрэг үр дүнгүүд гарсан байдаг. Тэгэхээр хөндлөнгийн, хараат бус, мэргэжлийн байгууллагаар олон нийтийн дунд шүүхэд итгэх итгэл ямар байгаа талаар судлуулах зайлшгүй шаардлагатай байгаа. Түүнчлэн судалгааг хийхдээ нийт иргэдийн дунд биш шүүхээр өөрийн биеэр үйлчлүүлж явсан хүмүүсийн дунд энэ судалгааг хийх юм бол бодитой, үр дүнтэй дүгнэлт гарна гэж үзэж байгаа.

-Саяхан шүүгч нар эрүүгийн хэргийн хэрэгт холбогдож шүүхээс ял сонслоо. Энэ байдал нь иргэдийн шүүхэд итгэх итгэлийг бууруулах шалтгаан нөхцөл болж байгаа юу?

-Ёс зүйн ноцтой зөрчил гаргасан, мэргэжлийн ур чадварын хувьд ноцтой алдаа гаргасан шүүгч нарт хариуцлага хүлээлгэх нь гарцаагүй байх ёстой. Бид энэ зарчмыг хэрэгжүүлэх үүднээс шүүхийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгад анхаарч ажиллах шаардлагатай байгаа.

Шүүх эрх мэдлийн хуулийг гүйцэтгэх эрх мэдлийн байгууллага өөрөө боловсруулж, батлуулах гээд яваад байгаа нь өөрөө маш том асуудал

Монгол Улсын Шүүхийн ёс зүйн хорооны гишүүн Л.Галбаатарын байр суурийг сонслоо. 

-Шүүхийн сахилгын хороог бүрдүүлдэг тогтолцоо өөрөө хэр зөв зүйтэй байна гэж хардаг вэ. Яригдаж байгаа хоёр хуулийн төсөл дээр ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Олон улсын стандартаар Шүүхийн ёс зүйн хорооны бүрэлдэхүүн дээр хууль тогтоох болон гүйцэтгэх эрх мэдлийн төлөөлөл орж болох гэсэн байдаг. Одоогийн зохицуулалтаар гүйцэтгэх эрх мэдлийн Хууль зүйн яамнаас гурван хүнийг төлөөлүүлж оруулж байгаа  нь олон улсын стандартад нийцэхгүй. Үүнтэй холбоотойгоор томилогдсон хүмүүс нь  хуралдаа ирдэггүй, ёс зүйн асуудлаар мэргэшээгүй байдаг гэх мэт сул талууд байгаа. Засгийн газрын төсөл дээр үүнийг давтаж оруулж Хууль зүйн байнгын хорооны оролцоог нэмэгдүүлсэн байгаа юм. Тэгэхээр одоогийн төсөл дээр ёс зүйн хорооны бүтэц бүрэлдэхүүнд ямар хүмүүс байх ёстой вэ гэдэг дээр  олон улсын стандартыг мөрдөөгүй. Ерөнхийлөгчийн хувьд хууль тогтоох гүйцэтгэх эрх мэдлээ хязгаарлаад оронд нь  хуульчдын холбоог санал болгож байгаа. Хуульчдын холбоо нь 6000 гаруй хуульчдын төлөөлдөг байгууллага. Тэгэхээр хуульчдын холбооноос гишүүдийг санал болгох явц нь удирдах зөвлөл буюу 50 орчим гишүүний хурлаар орж олонхын санал авсан хүнийг дэвшүүлдэг учир харьцангуй мэргэшсэн хүмүүсийг томилох боломж өндөр байдаг.

-Хуульчдын хороог Ерөнхийлөгчийн эрх ашгийг хамгаалж байна гэж яригдаж байгаа шүү дээ?

-Тийм шүүмжлэл явж байна. Тэгэхдээ 6000 гаруй хуульч бүгд Ерөнхийлөгчийн эрх ашгийг хамгаалахгүй. Мөн удирдах зөвлөлийн 50 орчим гишүүд бүгд Ерөнхийлөгчийн эрх ашгийг хамгаалж чадахгүй. Хамгийн гол нь Ерөнхийлөгчийн институт гэх зүйлийг ойлгож хэрэгтэй. Хувь хүн талаас нь энэ асуудал дээр хандаж болохгүй. Үндсэн хуулийн одоогийн зохицуулалтаар шүүх эрх мэдэлтэй холбоотой харьцаа нь Ерөнхийлөгчөөр дамждаг зохицуулалт хэвээр байгаа. Энэ асуудлыг хэн нэгэн, хувь хүн талаас нь хандах юм бол тус үндэслэлээр хууль тогтоох гүйцэтгэх эрх мэдлээр оролцоогоо нэмэгдүүлэх гэсэн асуудал явагдаад байгаа юм. Гол нь шүүх эрх мэдлийн хуулийг гүйцэтгэх эрх мэдлийн байгууллага өөрөө боловсруулж, батлуулах гээд яваад байгаа нь өөрөө маш том асуудал.

-Сахилгын хороо шүүхэд нөлөөлөх нөлөөлөл нь хэр эрсдэлтэй байгууллага вэ?

-Эрсдэл бага. Нотлох баримтын үндсэн дээр шийдвэр гаргана. Ямар ёс зүйн хэм хэмжээг зөрчсөн байна гэдэг дүрмээ харж олонхын саналаар шийдвэрээ гаргадаг. Ёс зүйн хорооны нөлөөнд автаж шийдвэр гаргадаг шүүгч гэж ховор. Статистикаас харахад нийт шүүгчдийн 30 орчим хувьд нь гомдол гаргадаг. 70 хувь огт ёс зүйн хороонд дуудагдаж үзээгүй шүүгч нар байдаг.

-Засгийн газар болон Ерөнхийлөгчийн өргөн барьж байгаа хуулийн төсөл дээр  шүүгчийн ёс зүйн хариуцлагыг дээшлүүлэх сайжруулсан эсвэл шинэ зүйл заалтууд орж ирсэн үү?

-Засгийн газрын төсөл дээр сайжруулсан зүйл заалт огт байхгүй байгаа. Шүүхийн хараат бус байдлын цаана шүүгчийн сахилга, хариуцлага дагалдаж явах ёстой байдаг. Сахилга хариуцлага гэдэг нэрийн дор шүүгчид нөлөөлөх зүйл байж болохгүй. Шүүгчийг ажлын нь хийлгэсэн шиг хийлгэж, хянасан шиг хянах ёстой. Тэгэхдээ сахилгын хорооны бүрэлдэхүүн, Засгийн газрын төсөл дээр хууль тогтоох гүйцэтгэх эрх мэдэл түлхүү оролцоотой байхаар тусгасан. Өөрөөр хэлбэл сахилгын хороогоор дамжиж шүүгчид нөлөөлөх гэсэн оролдлого байна уу гэж хардахаар бүрэлдэхүүнийг нь бүрдүүлэхээр зохицуулж өгсөн байсан. Тэгэхээр нь энэ нь өөрөө дэвшилттэй зохицуулалт болж өгч чадахгүй байна.