"Улсын бүртгэлийн багц хууль-Бүртгэлийн цахим үйлчилгээ" хэлэлцүүлэг боллоо. Энэ үеэр арваннэгдүгээр сарын 1-нээс хэрэгжиж эхэлсэн Бүртгэлийн тухай багц хуулиудын үр өгөөж, онцлох заалтуудын талаар Хууль зүйн дэд сайд Б.Энхбаяртай ярилцлаа.
-Бүртгэлийн тухай багц хуулиуд хэрэгжиж эхэлснээр Хууль зүй дотоод хэргийн яамнаас ямар чиг үүрэгтэй оролцож, хэрхэн анхаарлаа хандуулж байна вэ?
-2016 оны Засгийн газрын үйл ажиллагааны мөрийн хөтөлбөрийн засаглалын бодлогод бизнесийн эрх зүйн орчныг сайжруулна гэсэн зорилт тавьсан. Үндсэндээ засаглалын бодлого, Хууль зүй дотоод хэргийн яамны дөрвөн жилийн гол зорилт, үндсэн чиглэл бизнесийн эрх зүйн орчныг сайжруулахад оршиж байсан. Үүний тулд гурван үе шаттай хууль эрх зүйн шинэчлэл хийгдэж байгаа. Зарим нь боловсроод хэрэгжээд явж байна, зарим нь ирэх онд хэлэлцэгдэхээр болж байна. Бүртгэлийн тухай багц хуулиас гадна газрын, нотариатын гээд суурь шинжтэй хууль эрх зүйн олон шинэчлэл хийгдэнэ. Мөн Төрийн болон орон нутгийн өмчийн багц хуулийн шинэчлэл явагдана. Энэ ондоо багтаад УИХ-д өргөн барина. Энэ гурван хууль эрхзүйн шинэчлэл гурвуулаа харилцан уялдаатай, нэг зорилго руу чиглэж байгаа юм.
Үндсэн хууль батлагдсанаас хойш сүүлийн 26 жил бид эрх зүйн шинэчлэл хийхдээ хамгийн их орхигдуулсан зүйл бол бизнесийг дэмжсэн эрх зүйн орчны шинэчлэл байгаа юм. Бизнесийг дэмжсэн эрх зүйн орчны шинэчлэл гэхээр бид зөвхөн татварын хөнгөлөлт яриад байдаг. Гэтэл өнгөрсөн хугацаанд хувийн хэвшилтэй хамгийн их өрсөлдсөн, хувийн хэвшлийг хамгийн их боомилсон, авилга хамгийн олон оронтой тоогоор хэмжигдсэн, илэрсэн салбар нь төр ба төрийн өмчийн компаниуд байсан. Төрийн өмч гээд ярихаар зөвхөн төрийн өмчийн компаниас гадна газрын асуудал байна. Энд яг юу хийх вэ гэдэг асуудлаа дандаа хаяад яваад байсан байгаа юм. Ганцхан жишээ хэлэхэд “Эрдэнэт”-ийн 51 хувийг барьцаалсантай холбоотойгоор өнөөдөр яригдаж байгаа олон зуун сая долларын асуудал гэхэд төрийн өмчийн компанийн хувьцааг барьцаалах шийдвэрийг хэн гаргах ёстой вэ гэдэг нь тодорхойгүй байх жишээтэй. Гүйцэтгэх захирал нь юм уу, ТУЗ уу, Засгийн газар нь уу. Энэ мэт асуудлын жишээ дурдвал үй түмэн, үүнээс хохирсон хохирол ярих юм бол хэдэн их наяд, үүний цаана нь авлига албан тушаалын хэрэгт орооцолдсон хүний тоо ярьвал мөн хэдэн зуугаараа. Үндсэндээ хэн ер нь Монгол Улсад хамгийн их садаа, тээг болж ирэв гэдэгт үнэлэлт өгөөд үүнийг цогцоор шинэчилье гэсэн зорилт дэвшүүлсэн. Үүнийн нэгхэн хэсэг бол Бүртгэлийн тухай багц хууль байгаа юм.
Бүртгэлийн тухай багц хуулийн хүрээнд өмнө нь хаалттай байсан 148 төрлийн мэдээллийн бараг 90 хувийг нь иргэдэд нээлттэй болгож байгаа юм. Хамгийн их мэдээлэл хуримтлагдаж байсан, төрийн үйлчилгээг хөнгөн шуурхай болгох боломжтой мэдээллүүдээ хав дарчихаад байгаа байсан. Үүнийг нээлттэй болгосон. Гэхдээ бас бүгд нээлттэй болоогүй байгаа. Зөвхөн хуулийн этгээдийн үүсгэн байгуулагчдын мэдээллийг ил болгоход та бүхэн анзаарч байгаа байх, ямар асуудал дэлгэгдэж байна. ЖДҮ-чдийг илрүүллээ. Гэхдээ энэ бол зах зуухаасаа л илэрч байгаа зүйл юм. Цаана нь маш олон мэдээллийг үе шаттай ил гаргана. Тухайлбал, газрыг хэн эзэмшээд байгаа, ашигт малтмалын лицензийг ямар хүмүүс ямар хугацаанд, ямар халхавчаар эзэмшээд байгаа гэдгийг бүгдийг ил болгоно. Ингэснээр АТГ биш 3 сая монгол иргэн бүгдээрээ авлигатай тэмцэх ажлын “албан хаагчид” болно. Ийм боломжийг Бүртгэлийн тухай багц хуулиудаар бий болгож байгаа юм.
АТГ биш, бид гурван саяулаа авлигатай тэмцэх “албан хаагчид” боллоо
-Газар эзэмшигчдийн мэдээлэл, лиценз ил болно гэж байна. Түүнээс гадна?
-Маш олон үе шаттай ажлуудыг хийнэ. Зөвхөн төрийн өмч гэхэд гурван багц хууль боловсруулж байгаа. Жишээлбэл, ЖДҮХС бол зөвхөн төрийн өмчид байгаа нэг л сан. Компанийн засаглалын асуудал байна. Төрийн өмчийн компанийн засаглалын асуудлыг бид тодорхой болгох ёстой юм. Яагаад гэхээр Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хууль баталсан 1996 онд төрийн өмчийн хувьцааны талаар ойлголттой ч хүн байгаагүй. Тэр үед социализмын үед байсан үйлдвэрүүдийг хувьчлах зорилгоор л хууль гаргасан. Одоо төрийн өмчийн компаниуд бүгд хувьцаат болж байна. Энэ хувьцааг ямар хэмжээгээр захиран зарцуулж, хэнд шилжүүлдэг байх, удирдлага нь ямар байх, хэн хариуцлага үүрэхийг бүгдийг тодорхой болгох шаардлагатай. Маш олон жишээ ярьж болно. Саяхан ТЭЦ-IV дээр аваарын асуудал үүсч тог тасрахад хэн хариуцлага хүлээх вэ гэхэд, Төрийн сайд, Төрийн өмчийн хорооны сайд хоёр бие бие рүүгээ хариуцлагыг чихэж байна. Өөрөөр хэлбэл, энэ бол дэлхийн улс орнуудад хосолмол удирдлагатай байдаг юм. Нэг нь захиргааны удирдлага, нөгөөх нь хувьцааны удирдлага гэж байна. Хувьцааны удирдлага нь нийт ард түмэн төрийн өмчид хяналт тавьж байгаа гэдэг утгаараа ганцхан төрийн албан хаагчид биш, хосолсон хөндлөнгийн хүмүүсийг оруулдаг удирдлага байдаг. Захиргааны удирдлага гэдэг нь цэвэр ажлын хариуцлагатай холбоотой зүйлсийг хийдэг. Жишээлбэл, өнөөдөр Тавантолгой IPO гаргах тухай ярьж байна. Тэгвэл энэ төрийн өмчийн оролцоотой компанийн ТУЗ-ийг хаанаас томилох уу гэдэг дээр салбарын яам, Төрийн өмчийн хороо муудалцаад байгаад байж болохгүй. Энэ мэт асуудал нь манай улс төрчдийн талцдаг, хувааалцдаг сэдэл байгаад байж болохгүй юм. Эрдэнэтийн 49 хувь дээр Засгийн газар нь ямар шийдвэр гаргах ёстой байсан бэ, УИХ ямар хэмжээнд оролцоотой байх ёстой гэх зэргээр энэ бүх зүйлс маш тодорхой байх ёстой юм. Ингэж байж олон асуудлыг хууль эрхзүйн ном журамд нь оруулна.
-Хаалттай байсан 148 төрлийн мэдээллийн 90 орчим хувийг нь иргэдэд нээлттэй болголоо гэж байна. Үүний цаана хувь хүний нууцын асуудал сөхөгдөхгүй юу?
-Хуулиар гарцаагүй хамгаалах ёстой хувь хүний нууцтай холбоотой мэдээллүүд хаалттай байгаа. Тухайлбал, хүний гэрийн хаягийг ил болгоогүй, хэчнээн хувьцаа эзэмшиж байгааг ил болгоогүй. Тухайн үл хөдлөх хөрөнгийг эзэмшиж байгаа эзэмшигчийн нэрийг бид ил болгоогүй.
