Соёлын өв, Ерөнхий сайд асан П.Гэндэнгийн гэр музейг нураах ажлыг өнгөрсөн ням гаригт эхлүүлж, иргэдийн зүгээс олон нийтийн сүлжээгээр эсэргүүцлээ илэрхийлж байна. Харин П.Гэндэнгийн нэрэмжит сангаас музейг сэргээн засах ажлыг эхлүүлж байгаа гэж тайлбарлав. Тухайлбал, П.Гэндэнгийн амьдарч байсан байшинг буулгаж, муудсан хэсгийг нь орлуулан дахин сэргээн босгоно. Улс төрийн хилс хэрэгт хэлмэгдэгсдийн дурсгалын музей уг байшинд хэвээр хадгална. Шинээр ашиглалтад орох музей нь орчин үеийн музейн стандартын шаардлага хангасан, музейн үзмэрүүд байрлуулах, үзэсгэлэн гаргах илүү их боломжтой болно хэмээн мэдэгдсэн юм.
Музейн үйл ажиллагааг П.Гэндэнгийн нэрэмжит сан хариуцдаг бөгөөд сангийн тэргүүнээр Ерөнхий сайд асны зээ хүү С.Бэхбат ажилладаг юм. Түүнтэй холбогдож зарим зүйлийг тодрууллаа.
-Музейн барилгыг буулгасанд хүмүүс сөрөг хандлагатай байна. Буулгахгүйгээр сэргээн засварлах боломжгүй юү?
-Буулгахаас өөр аргагүй болсон. Барилгын 94 хувь нь элэгдэлтэй, үйл ажиллагаа явуулах боломжгүй болж сүүлийн хоёр жил гаруй хугацаанд хаалгаа бариад байсан юм. Суурин дээр нь одоогийн загвараар музей байгуулна. Байшингийн моднуудаас ашиглаж болохыг нь ашиглана. Энэ барилгын суурь муу учир дороосоо их хүйтэн, өвлийн ид хүйтэнд 1-2 цаг паар зогсоход л хөлддөг учир паар солино, бөөн ажил болдог байсан. Подвалгүй, санхтехникийн шугам сүлжээ авах нөхцөлгүй болсон. Бохирын хоолой нь муудсан, өвөлдөө цэвдэгшиж, зун нь энүүгээр нэг өмхий ханхалж, байшин хойшоо суулт өгсөн учир шинэчлэхээс аргагүй болсон. Музейгээ хүүхдүүдэд үнэгүй үзүүлдэг байсан. Тэгэхээр хүүхдүүд музейг үзэж байгаад дарагдвал яах вэ.
-Энэ барилга хэний өмчлөлд байдаг вэ?
-П.Гэндэнгийн нэрэмжит сангийн өмч. 13-14 жилийн өмнө өмчилж авсан. Өвөөг Ерөнхий сайд байхад энэ байшинд эмээ, ээж бид нар амьдардаг байсан. Монгол Улс төр засгийн тэргүүн байсан хүмүүстээ орон байрны дэмжлэг үзүүлдэг байсан жишгээр өмчилсөн. 1936 онд өвөөг цөллөгөд явуулж, 1937 онд хороогоод байшинг хурааж авсан. Түүнээс хойш энэ байшинд цэцэрлэг, Нийслэлийн байгаль орчны газар, паспортын хэлтэс гээд хэд хэдэн байгууллага ажиллаж байсан.
-Шинэ барилгын санхүүжилтээ хэрхэн шийдэж байгаа вэ. Музейн суурин дээр нь 22 давхар байшин баригдана гэсэн. Барилга тэр чигээрээ музей байж чадах уу?
-Энэ бол хөрөнгө оруулалтын л асуудал шүү дээ.
-Музейг сэргээн засварлах төсөл хэдэн жилийн хугацаанд хэрэгжих вэ?
-Энэ байшин ямар ч хундаамгүй баригдсан. Тиймээс эхлээд суурьтай болгоно, битүү шилэнд оруулж байж л хамгаалагдана. Энэ төсөл дараа жилээс хэрэгжинэ.
Ингэхдээ улсын төсвөөр хөрөнгө авахгүйгээр музейн байшинг бүтнээр нь үлдээж, сэргээн засварлах төсөл хэрэгжүүлнэ. Намайг зарим хүмүүс энэ музейг устгах нь гэж буруу ойлгож байгаа бололтой. Улаанбаатарт миний өвөө Гэндэн, аав Содномын нэрээр нэрлэсэн гудамж байна. Би түүхийн үнэ цэнийг ухамсарлаж байгаа учраас хадгалж хамгаалахад өөрийн үүргээ гүйцэтгэнэ. Тийм ч учраас би оюутан сурагчдад музейгээ үнэгүй үзүүлдэг байсан юм. Томчууд бол бараг орж ирдэггүй. Хэлмэгдүүлэлт гэдэг ямар ч үед гарахгүй гэсэн баталгаа байхгүй. Гашуун түүхийг давтахгүйн тулд л түүхээ мэддэг байх учиртай. Тиймээс би энэ музейг авч үлдэнэ гэдгээ ам бардам хэлнэ.
-Байшингийн хийц загварын хувьд юу гэж тодорхойлох вэ?
-1930-аад оны үед орд харшид тооцогдож байлаа. Хоёр давхар, дөрвөн талдаа хаалгатай, цахилгаан, телефон утастай байв. Мөн доод давхарт нь зочдын өрөө, сайдын ажлын тасалгаа, унтлагын өрөө, хүүхдийн өрөө, тоглоомын өрөө байсан. Харин дээд давхарт нь сайдын эхнэрийн дүү нар, гэрийн үйлчлэгч, тогооч болон сайдын орчуулагч К.Ильин орос эхнэрийн хамт амьдардаг байв. Дараа нь энэ байшинд цэцэрлэг, Засгийн газрын ажилчдын сууц, Байгаль хамгаалах газар зэрэг олон байгууллага, иргэд байрлаж байсан бөгөөд 1980-аад оны үед нураагдахад хүрч байв.
-Энэхүү дурсгалт байшинг нураах гэж байсан тохиолдол өмнө нь бий юү?
-1937 онд өвөөг маань эмчлэх нэрээр ЗХУ руу явуулаад тэнд хилс хэргээр цаазлан хороосон. Ард үлдсэн эмээг хүүхдүүдтэй нь тухайн үеийн нийгэм гадуурхаж Японы тагнуул, ЗХУ-ын дайсан, эсэргүүний хүүхэд гээд гэрт нь оруулаагүй гэсэн. Ингээд 1960-1993 он хүртэл ашиглахдаа байшингийн гадна талыг шавардсан нь барилгын насжилт, чанарт муугаар нөлөөлсөн. Энэ байшин цэцэрлэг, гуанз, байгаль хамгаалах газар, пассортны хэлтэс гээд олон байгууллагын гар дамжсаар 1980-аад онд буулгах дөхсөн. Тухайн үед байшин тэр чигээрээ муудчихсан байсныг ээж бид хоёр хамгаалж авч үлдсэн. Шал нь цөмрөх гэж байхад нь төмөр хийж засаж бэхэлсэн. 1993 оноос эхлэн гурван жил засаж, сэлбэж музей болгон нээгдсэн юм.
-Түүнээс хойш хэлмэгдэгсдийн музейд их засвар хийсэн үү?
-2003 онд ээжийг нас барсны дараа энэ музейн бараг устгасан. Засгаас мөнгө гаргаж засч байна гэх нэрийдлээр зарим хүмүүс дотор нь байсан зүйлийг хагалж эвдлээд хаячихсан байсан. Хэлмэгдсэн хүмүүсийн нэрийг алтан үсгээр бичсэн самбарыг гэхэд хайсаар байгаад Хуримын ордны хонгилын давхраас олж байлаа. 2004 оны 6 дугаар сарын 1-ээс би тус музейн даргаар томилогдсон. Түүнээс хойш би бүх зардлыг нь гаргаж засаж, сэлбэж бүрэн ажиллагаатай болгосон юм. Харин одоо төсвийн нэг ч төгрөг гаргахгүйгээр, өөрийн боломжоор хөрөнгө оруулалтыг хийж байна. Иймд, сэргээн засах ажлыг улс төржүүлэхгүй, буруу ташаа мэдээллийг олон нийтэд түгээхгүй, сэргээн засварын ажилд саад учруулахгуй байхыг хүсэж байна.
-Ер нь ямар шалтгаанаар музейн үйл ажиллагааг зогсоосон бэ?
-Музей байгуулах зорилгоор анх 1993 онд засвар хийж 1996 оны 9-р сарын 10-нд нээсэн. 2003 онд дахин засвар хийсэн боловч 2007 онд “галын болон эрүүл ахуйн шаардлага хангахгүй, газар хөдлөлийг тэсвэрлэх чадваргүй, музейн зориулалтын бус, ашиглалтын шаардлага хангахгүй, музейн шаардлагад нийцсэн архитектур төлөвлөлтийн зураг төсөл шинээр боловсруулах, мэргэжлийн байгууллагаар засвар бэхэлгээний ажил хийлгэсний дараа ашиглах” гэсэн Улсын мэргэжлийн хяналтын улсын байцаагчийн дүгнэлт гарсан. Мөн мэргэжлийн, сэргээн засварлахаар мэргэшсэн архитектор зөвлөхөөр ажиллаж байгаа.
-Иргэд олон нийтийн зүгээс түүхэн дурсгалт байшинг нураах гэлээ гэж нэлээн эсэргүүцэж байсан. Та үүнийг юу гэж бодож байна вэ?
-Яг үнэндээ музейн байшинд тулгуур тавиад 5-10 жил аргацаах уу, үр хойчид үлдээх дурсгал болгох уу гэдэгт асуудал байна. Би энэ байшинг мөнхрүүлж, орчин үеийн музей болгоно. Сумын төвийн байшин шиг байлгаж болохгүй.
-Та музейн түүхээс хуваалцаж болох уу?
-Энэ байшинг намын нарийн бичгийн дарга байх үед нь өвөөд зориулж барьж өгсөн гэдэг. 1937 онд миний өвөө П.Гэндэнг улс төрийн хилс хэрэгт хэлмэгдүүлэн буудан алж байшинг нь хурааж байв. 1990 онд ээж бид хоёр өвөөгийн асуудлаар Москва руу явж нэлээд хөөцөлдсөний эцэст КГБ-ийн архивт орж, Горбачевт захидал бичиж байж өвөөгийнхөө цаазлагдсаныг мэдсэн. Миний ээж Г.Цэрэндулам бол өвөө П.Гэндэнгийн ганц охин. Тэгээд 1993 онд ээж маань өөрийн санаачлагаараа амьдарч байсан байшингийн шаврыг буулгаж хуучин төрхөнд нь оруулж өнөөгийн Улс төрийн хилс хэрэгт хэлмэгдэгсдийн дурсгалын музей болгож байсан түүхтэй.
Миний өвөө болох БНМАУ-ын төрийн нэрт зүтгэлтэн, Ерөнхий сайд П.Гэндэнд зориулан 1930 онд Германы инженер Герингийн зураг төслөөр Германы “Востванк” тоосгон заводын герман, швейцарь, унгар ажилчид барьсан гэдэг.
-Танд баярлалаа.
